Beschermen van vers metselwerk tijdens de uitvoering

2 januari 2020 Publicaties

Het beeld van uitslag op bakstenen gevelmetselwerk is over het algemeen bij iedereen wel bekend. Veel van deze uitslag kan voorkomen worden door het deugdelijk afdekken van het verse metselwerk, maar daarnaast is het afdekken ook bedoeld om mogelijk andere problemen met het metselwerk en ook lijmwerk te voorkomen. Ondanks het feit dat het wel bekend is dat het verse metselwerk wordt afgedekt, wordt het in de dagelijkse praktijk lang niet altijd (goed) gedaan. Het afdekken van lijmwerk is nog minder bekend en wordt zodoende meestal niet gedaan. In dit artikel zullen we een uiteenzetting geven waarom het noodzakelijk is om het verse metselwerk en lijmwerk te beschermen en waar dit in de norm- en regelgeving is vastgelegd.

De Eurocodes m.b.t. metselwerk bevatten een aantal artikelen over dit onderwerp. Deze hebben overigens betrekking op al het metselwerk en lijmwerk en niet alleen bakstenen gevelmetselwerk, wat veelal wel gedacht wordt. In de NEN-EN 1996-2 art. 3.6.2 ‘Bescherming tegen regen’ zijn de volgende punten opgenomen:

“Gereed metselwerk behoort te zijn beschermd tegen regen die rechtstreeks op de constructie valt, tot de mortel voldoende is uitgehard. Het behoort te zijn beschermd tegen het uitspoelen van de mortel uit de voegen en tegen afwisselend drogen en weer nat worden;
Om het vervaardigde metselwerk te beschermen, behoren zo snel mogelijk na het gereedkomen en het voegen daarvan dorpels, dekstenen, goten en tijdelijke regenwaterafvoerpijpen te zijn geplaatst;
Metselen en voegen behoort te worden stilgelegd bij hevige regen en de metselstenen, de mortel en het verse voegwerk behoren dan te worden beschermd;
Vers gevoegd metselwerk behoort te worden beschermd tegen de invloed van hevige regenbuien.”

Metselbedrijven kunnen op basis van beoordelings- en uitvoeringsrichtlijnen de door hen uit te voeren werkzaamheden certificeren. In deze richtlijnen zijn naast artikelen over gevelmetselwerk ook het e.e.a. vastgelegd over het beschermen van vers lijmwerk. In de URL 2826-02 “Uitvoeringsrichtlijn lijmwerkconstructies. Kalkzandsteen, betonsteen en cellenbeton”, is in art. 5.4.3.2 het volgende opgenomen: “Lijm met droge betonsteen en met een voor verlijmen van betonsteen geschikte lijmmortel die overeenkomstig de voorschriften van de lijmmortelproducent is aangemaakt. Vers lijmwerk moet aan de bovenzijde afdoende worden beschermd tegen indringing en afstroming van regenwater ter voorkoming van uitspoeling van kalk uit de lijmmortel.” In dezelfde uitvoeringsrichtlijn en in de URL 2826-04 “Uitvoeringsrichtlijn verlijmen van gevelsteen. Baksteen en bouwblokken en -stenen van beton”, staat in art 5.6.8: “Bij onderbreking van lijmwerken, bijvoorbeeld aan het einde van een werkdag, tijdens regen- en sneeuwbuien of als gevolg van temperaturen onder het vriespunt, dienen maatregelen te worden getroffen tegen het uitspoelen van de lijmmortel en/of het los vriezen van de bovenste lagen door een goede afdekking aan te brengen.” Het valt op dat in deze richtlijnen vooral veel aandacht is voor het uitspoelen van de lijmmortel en de uiteindelijke sterkte van het lijmwerk.

De branchevereniging van de Nederlandse baksteenindustrie KNB (vereniging Koninklijke Nederlandse Bouwkeramiek) zorgt ook voor de nodige informatie over dit onderwerp. In KNB-infoblad 45 ‘Uitvoeringsrichtlijn baksteen metselwerk’ wordt er het volgende over vermeld: “Voorkom het optreden van uitslag, cementsluier en hechtingsverlies door het verse metselwerk minimaal 48 uur en bij voorkeur nog langer afdoende te beschermen tegen uitdroging en inwatering. Voorkom tevens het nat worden van isolatiemateriaal tijdens en na de uitvoering. Werk bij voorkeur met een steiger voorzien van gaasdoek en kap. Indien daarvan wordt afgezien is het gebruik van een lichtgewicht kunststof afdekprofiel aan te bevelen”. Indien wordt doorgestreken, wordt geadviseerd om ter voorkoming van kleurverschil in het voegoppervlak ten gevolge van wisselende weersomstandigheden, beschermende maatregelen tegen hemelwater en uitdroging te nemen. Het zou in het kader van het creëren van optimale, klimatologische omstandigheden op de steiger aanbeveling verdienen om te werken met steigerdoeken en – kappen. Het afdekken van het gevelmetselwerk is vanzelfsprekend niet noodzakelijk als de uitvoering plaatsvindt vanaf een steiger die voorzien is van regenwerende steigerdoeken en -kappen.

In de jaren negentig is er onder invloed van KNB door Ubbink een afdekprofiel voor bakstenen gevelmetselwerk ontwikkeld en in de markt gezet. Dit afdekprofiel is nog steeds een bijzonder handig hulpmiddel om het verse gevelmetselwerk te beschermen tegen overmatig nat worden ten gevolge van hemelwater. Het toepassen van dit afdekprofiel in gevels die bloot staan aan hevige wind en op grotere hoogte is echter in de praktijk vaak een probleem. Zodoende heeft Ubbink de afgelopen jaren gewerkt aan de ontwikkeling van een klem om de afdekprofielen vast te zetten aan het halfsteens buitenblad. Dit vastzetten kan echter pas gebeuren als het bakstenen metselwerk al enigszins is uitgehard en zodoende niet het verse metselwerk, maar vaak pas na minimaal één dag. Tijdens de uitvoering zal er op de dag zelf dan ook nog gebruik gemaakt moeten worden van het ballasten van deze profielen met bijvoorbeeld bakstenen. Er dienen dan ook weer voorzorgsmaatregelen getroffen te worden dat deze bakstenen niet langs of tussen de steiger naar beneden kunnen vallen.

De metselaars in opleiding maken voor hun theoretische kennis gebruik van het boek ‘Vakkennis metselwerk’. In hoofdstuk 4.13 ‘Uitvoering metselwerk’ wordt het volgende vermeld over het beschermen van vers metselwerk: “Bij zonnig weer met een sterk drogende wind is de kans op het verbranden van de metselmortel zeer groot, vooral bij het verwerken van kalkzandsteen. Houd het metselwerk dan vochtig door met een sproeier licht te nevelen, zodat de mortel over voldoende water kan beschikken om te verharden. Dek het metselwerk bij regenachtig weer af met folie en planken of met een speciale afdekkingslijst van Ubbink. Zo voorkom je smetten van het metselwerk en zorg je ervoor dat het water van verdiepingsvloeren en goten van het metselwerk wordt afgevoerd. Als je op een steiger werkt, moet je ’s avonds de steigerplanken die bijna tegen het metselwerk aan liggen, verwijderen of tegen het metselwerk opzetten, om het te beschermen tegen spatwater.”

In de diverse normen en richtlijnen wordt veelal in algemene termen gesproken over het vochtig houden van het metselwerk. Helaas is er nog steeds geen meetmethode voor het objectief meten van de vochtigheid van metselwerk, zodat de beoordeling hiervan grotendeels berust op het vakmanschap van de metselaar. Als het bakstenen gevelmetselwerk overmatig nat is geworden, kan daar op dat moment niets meer gedaan worden om de eventuele, negatieve gevolgen te voorkomen.

Maatregelen voor het beschermen van vers metselwerk:

Afdekken van vers metselwerk na iedere (dag)productie en afgedekt houden totdat de definitieve afdekking geplaatst wordt;
Het zo snel mogelijk plaatsen van goten en (tijdelijke) regenwaterafvoeren;
Niet metselen en voegen bij hevige regenval (tenzij het verse metselwerk niet beïnvloed wordt door de regenval);
Vers voegwerk dient bescherm te worden tegen hevige regenval;
Het omhoog plaatsen van kantplanken na iedere dagproductie ter bescherming tegen spatwater;
Geen bevroren producten gebruiken en/of verwerken;
Metsel- en voegmortel enkel toepassen volgens verwerkingsvoorschriften van de producten, dit geldt ook voor minimale en maximale temperaturen tijdens en na verwerking;
Vers metselwerk niet laten uitdrogen (en/of verbranden) bij hoge temperaturen en lage luchtvochtigheid (dit kan ook gebeuren wanneer het vriest), houd het metselwerk voldoende vochtig om het volledige hechtingsproces tot stand te kunnen laten komen;
Verwerkt producten met de juiste vochtigheid/verzadigingsgraad. Stenen mogen niet volledig verzadigd toegepast worden, maar ook niet volledig droog. Tijdens de uitvoering zal dit ook als onprettig ervaren worden door de metselaar. Het natter maken van de mortel is nooit de oplossing hiervoor en kan zelfs als gevolg hebben dat het metselwerk kan uitslaan;
Dek niet enkel het metselwerk af, maar ook de isolatie die achter het metselwerk geplaatst wordt;
Werk bij voorkeur met een steiger voorzien van gaasdoek en een kap;
Werk doorstrijkwerk af volgens de verwerkingsvoorschriften, bij te vroeg doorstrijken kan er te veel vocht naar het oppervlak getrokken worden waardoor uitslag kan ontstaan op de voeg. Bij te laat doorstrijken kan de eerste hechting ongedaan gemaakt worden en kunnen mogelijk zelfs stenen los komen te liggen;
Voorkom dat cementwater over het verse metselwerk loopt.